آیا هرگز برایتان پیش آمده است که هنگام خیره شدن به یک زمینه صاف (مثلاً یک کاغذ سفید یا آسمان آبی) متوجه ذرات کوچک غبار مانندی شوید که جلوی چشمتان بالا و پایین می‌روند و هرچه پلک می‌زنید باز هم مثل یک سایه کوچک در جلوی چشمتان قرار دارند؟ این سایه‌های مزاحم را اصطلاحاً مگس پران می‌گویند. معمولاً با حرکت دادن چشم مگس پران هم حرکت می کند اما چون جهت حرکت آن در خلاف جهت حرکت چشم می‌باشد نمی‌توان آن را با چشم تعقیب کرد.
مگس پران چیست ؟
مگس‌پران در حقیقت سایه کدورت‌های موجود در مایع زجاجیه است که روی شبکیه می‌افتد و به صورت یک سایه تیره دیده می‌شود. این کدورت‌ها ممکن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشته‌های زجاجیه، جمع شدن سلول‌های التهابی در زجاجیه و یا خونریزی در داخل چشم باشد.
زجاجیه چیست؟
زجاجیه مایع ژله مانندی است شبیه سفیده تخم مرغ خام که بخش اعظم داخل کره چشم (از پشت عدسی تا روی شبکیه) را پر کرده است و به حفظ ساختمان کروی چشم کمک می‌کند و شبکیه را در جای خودش نگه می‌دارد. ساختمان زجاجیه از یک شبکه اسفنجی متشکل از رشته‌های خیلی ظریف ایجاد شده که مقادیر فراوان آب و مواد محلول را در خود جای داده و به آن حالت ژله‌ای بخشیده است. رشته‌های موجود در زجاجیه در قسمت‌های خارجی تر زجاجیه متراکم ترند و اتصالات نسبتاً محکمی به لایه‌های داخلی شبکیه دارند.
چرا مگس‌پران ایجاد می‌شود؟
مگس‌پران عارضه بسیار شایعی است و با گذشت سن شیوع آن افزایش می‌یابد به طوریکه بیش از %70_60 افراد بالای 60 سال مگس‌پران را تجربه کرده‌اند.
رشته‌های موجود در زجاجیه در بچه‌ها و افراد جوان معمولاً بسیار ظریف است و دیده نمی‌شود اما با بالا رفتن سن این رشته‌ها ضخیم‌تر می‌شوند و در بعضی جاها به هم می‌چسبند و باعث ایجاد کدورت می‌شوند که سایه این کدورت بر روی شبکیه به صورت مگس‌پران احساس می‌شود. به علاوه در بسیاری از افراد مسن بخشی از رشته‌های محیطی زجاجیه که به شبکیه متصل بوده و از جای خود کنده می‌شود و به داخل بخش‌های مرکزی زجاجیه می‌افتد. این حالت که آن را (جداشدگی خلفی زجاجیه) می‌نامند شایع ترین علت ایجاد مگس‌پران است. گاهی اوقات هم وجود التهاب داخل چشمی (یووئیت) سبب تجمع سلول‌های التهابی در زجاجیه می‌شود که باعث ایجاد مگس‌پران می‌شود. یک علت دیگر مگس‌پران وجود خونریزی در زجاجیه است؛ مثلاً در افراد مبتلا به دیابت ممکن است خونریزی خفیف چشمی ابتدا به صورت یک مگس‌پران دیده شود.
مگس‌پران در چه افرادی شایع‌تر است؟
افراد بالای 60 سال
افراد نزدیک بین
افرادی که سابقه جراحی چشمی (بخصوص جراحی آب مروارید) دارند.
افرادی که سابقه التهاب داخل چشمی (یووئیت) دارند.
آیا مگس‌پران و جرقه خطرناک است؟
بسیاری از افراد مدت ها مگس‌پران داشته اند و هیچ مشکل خاصی پیدا نکرده اند. مگس پرانی که سال های سال وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نکرده است معمولاً خطری ندارد اما بروز مگس پران جدید می تواند ناشی از مشکلات جدی چشمی باشد. البته همانطور که گفته شد شایع ترین علت بروز مگس پران جدید (جداشدگی زجاجیه خلفی) است که به خودی خود خطری ندارد اما گاهی اوقات در حین جدا شدن زجاجیه بخشی از شبکیه نیز همراه با آن کنده می‌شود و باعث ایجاد سوراخ یا پارگی در پرده شبکیه می‌شود که می تواند سبب جدا شدن پرده شبکیه و مشکلات شدید بینایی شود.
به‌طوریکه قبلاً ذکر شد وجود جرقه معمولاً ناشی از کشش و تحریک شبکیه است، بنابراین در افرادی که اخیراً دچار جرقه شده‌اند احتمال ایجاد پارگی در پرده شبکیه وجود دارد.
تشخیص علت ایجاد جرقه و مگس‌پران بدون معاینه دقیق چشم امکان‌پذیر نیست بنابراین لازم است تمام افرادی که دچار جرقه هستند و یا مگس‌پران جدید پیدا کرده‌اند حتماً توسط چشم‌پزشک و یا اپتومتریست معاینه شوند. برای انجام معاینه ابتدا مردمک با استفاده از قطره‌های مخصوص باز می‌شود و سپس با استفاده از لنزها و وسایل مخصوص زجاجیه و شبکیه معاینه می‌شود. در صورتی که در معاینه هیچ مشکلی به جزء (جداشدگی زجاجیه خلفی) وجود نداشته باشد و شبکیه سالم باشد معمولاً خطری وجود ندارد و اقدام خاصی لازم نیست اما در مواردی که آسیبی به پرده شبکیه وارد شده باشد یا خونریزی یا التهاب داخل چشمی وجود داشته باشد باید درمان انجام شود.
گاهی با یک نوبت معاینه نمی‌توان علت دقیق مگس‌پران را تشخیص داد. در این حالت معمولاً لازم است معاینه در فواصل 3_2 هفته یک بار تکرار شود تا زمانی که مطمئن شویم علت خطرناکی وجود ندارد.
یک نکته مهم آن است که جرقه حتی اگر با پارگی شبکیه همراه باشد معمولاً پس از چند روز تا چند هفته خود به خود از بین می رود؛ مگس پران هم حتی در صورت همراهی با پارگی شبکیه پس از چند هفته کوچک می شود. بنابراین در افرادی که جرقه یا مگس پران جدید ایجاد شده حتی اگر خود به خود خوب شده باشد لازم است معاینه کامل چشم انجام شود.
آیا مگس‌پران قابل درمان است؟
همانطور که قبلاً گفته شد مگس‌پران معمولاً علت خطرناکی ندارد و نیازی به درمان ندارد. در اکثر موارد پس از چند هفته تا چند ماه مگس پران به تدریج کوچک می شود و فرد نیز عادت می کند که آن را ندیده بگیرد. اما در مواردی که مگس پران با سوراخ یا پارگی پرده شبکیه همراه باشد ممکن است نیاز به اقدامات درمانی مثل لیزر یا عمل جراحی برای جلوگیری از پارگی پرده شبکیه وجود داشته باشد.
کلام آخر
همانطور که گفته شد مگس‌پران‌های قدیمی که سال‌ها وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نکرده است معمولاً بی‌خطر است. اما در موارد زیر لازم است حتماً به چشم پزشک و یا اپتومتریست مراجعه کنید:
مگس‌پرانی که جدیداً ایجاد شده است (حتی اگر پس از چند هفته خود به خود برطرف شده باشد)
مگس‌پران قدیمی که جدیداً بزرگتر شده یا تغییر دیگری پیدا کرده است.
مگس‌پران همراه با جرقه (حتی اگر پس از چند روز جرقه خود به خود برطرف شده باشد)
مگس‌پران همراه با کم شدن یا تاری دید یا احساس وجود پرده در جلوی چشم (این علامت بسیار مهم است و ممکن است ناشی از کنده شدن بخشی از شبکیه باشد که به درمان فوری نیاز دارد)
دیدن جرقه حتی اگر با هیچ مشکل چشمی دیگری همراه نباشد و پس از چند روز خودبه‌خود بهبود پیدا کرده باشد.